Właściwości selenu
Pierwiastki śladowe, których ilość w organizmie mierzona jest zaledwie w miligramach, wbrew pozorom odkrywają kluczowe znaczenie dla wielu funkcji życiowych. Jednym z nich jest selen, którego właściwości są niezbędne m.in. dla zachowania zdrowia tarczycy, czy układu odpornościowego. Selen wpływa także na urodę, jest potrzebny włosom i paznokciom, ma też zastosowanie w kosmetyce. Dowiedz się więcej o tym cennym pierwiastku i sprawdź, kiedy wzrasta zapotrzebowanie na selen i kiedy zalecana jest jego suplementacja.
Spis treści:
- Czym jest selen?
- Selen – właściwości ważne dla organizmu
- Selen na zdrowe i mocne włosy
- Selen – na co pomaga? Znaczenie dla urody
- Zapotrzebowanie na selen
- Przyczyny i skutki niedoboru selenu
- Objawy przedawkowania selenu
- Selen – kiedy sięgać po tabletki?
- Naturalne źródła selenu w diecie
Czym jest selen?
Selen (łac. Selenium, symbol Se) jest jednym z metali niezbędnych w organizmie człowieka. Jest to pierwiastek śladowy, czyli taki, którego ilość w ciele liczona jest zaledwie w miligramach, a dzienne zapotrzebowanie na dostarczanie go z zewnątrz (wraz z dietą) nie przekracza 1 mg.
Pomimo znikomych ilości selen ma właściwości istotne dla zachowania zdrowia. Pierwiastek ten jest niezastąpiony w licznych procesach zachodzących w organizmie. Bierze udział m.in. w magazynowaniu i wymianie energii komórkowej.
Za ochronę wnętrza komórek i hemoglobiny wspólnie z innymi związkami również odpowiada selen. Właściwości biochemiczne tego metalu odgrywają istotną rolę także w ochronie komórek organizmu przed szkodliwym wpływem wolnych rodników.
Jako silny przeciwutleniacz selen chroni przed stresem oksydacyjnym i nadtlenkami kwasów tłuszczowych, a dzięki tworzeniu selenków neutralizuje również toksyczne działanie innych metali.
Udział selenu w licznych reakcjach zachodzących w organizmie ma bezpośredni wpływ na funkcje życiowe. Odpowiednia ilość tego pierwiastka jest niezbędna głównie do funkcjonowania takich narządów i układów, jak:
Tarczyca – w narządzie tym selen występuje w największej ilości. Bierze on udział w syntezie hormonów tarczycowych (T3 i T4) i wpływa na poziom jodu.
Układ rozrodczy – selen bierze udział m.in. w procesie dojrzewania plemników.
Układ sercowo-naczyniowy – metal ten zmniejsza gromadzenie się blaszki miażdżycowej, zmniejszając tym samym ryzyko miażdżycy, zawału serca czy udaru mózgu.
Układ odpornościowy – selen bierze udział w reakcjach humoralnych i komórkowych układu immunologicznego. Zwiększa więc ochronę organizmu przed infekcjami wirusowymi, bakteryjnymi i grzybiczymi, a także chorobami nowotworowymi i autoimmunologicznymi.
Selen – na co pomaga? Znaczenie dla urody
Antyoksydacyjne właściwości selenu mają istotne znaczenie także dla urody, ponieważ to właśnie reaktywne formy tlenu (wolne rodniki) są uznawane za jeden z głównych czynników przedwczesnego starzenia, a selen odpowiada za ich neutralizację.
Aby więc zachować jędrną i młodą skórę na dłużej, niezbędny jest selen. Na co jeszcze pomaga ten pierwiastek? Jego optymalna ilość jest warunkiem redukcji zmarszczek i wiotkości skóry. Bez niego starzenie przebiegałoby szybciej i bardziej dotkliwie. Co więcej, selen dba też o paznokcie, zapewniając ich płytkom mocną i zwartą strukturę.
Selen na zdrowe i mocne włosy
Dla mocnych i gęstych włosów niezbędne jest zachowanie zdrowej skóry głowy. Ważną rolę w niwelowaniu problemów z nadmiernym przetłuszczaniem się skóry i łupieżem odgrywa właśnie selen. Właściwości tego pierwiastka obejmują m.in. zastosowanie w preparatach kosmetycznych, np. szamponach i balsamach przeciwłupieżowych.
Selen ma zastosowanie u osób borykających się z nadmiernym wypadaniem włosów także ze względu na wpływ na funkcjonowanie tarczycy, ponieważ to układ hormonalny reguluje proces porostu włosów. Poprzez neutralizowanie wolnych rodników i toksyn, selen umożliwia włosom prawidłowy wzrost i hamuje ich nadmierne wypadanie.
Dostarczany w diecie selen lub jego suplementacja pozwalają na zachowanie lśniących, gęstych i mocnych włosów, opornych na szkodliwy wpływ czynników zewnętrznych i generowanych przez nie wolnych rodników.
Niestety za łamliwość i wypadanie włosów także może odpowiadać selen. Właściwości tego pierwiastka wpływają na organizm pozytywnie tylko, jeśli zachowana jest jego odpowiednia ilość – zarówno niedobór, jak i nadmiar selenu mogą okazać się szkodliwe.
Zapotrzebowanie na selen
Selen występuje w ciele człowieka w ilości od 3 do 6 mg w zależności od m.in. wieku, płci, masy ciała i stanu zdrowia. Pierwiastek ten nie jest wytwarzany przez organizm, dlatego należy dostarczać go wraz z pożywieniem. Zapotrzebowanie na selen waha się w następujących wartościach:
- 15–20 µg (niemowlęta);
- 17–23 µg – dzieci od 1. do 3. roku życia;
- 23–30 µg – dzieci w wieku od 4 do 9 lat;
- 35–40 µg – dzieci między 9., a 12. rokiem życia;
- 45 µg – dzieci i młodzież powyżej 12 lat;
- 45–70 µg – dorośli.
Przyczyny i skutki niedoboru selenu
Selen jest ważnym antyoksydantem, a zagrożenie wolnymi rodnikami wzrasta m.in. u osób prowadzących niezdrowy tryb życia. Palenia tytoniu, zła dieta, nadmiar promieni słonecznych, czy nawet brak lub nadmiar aktywności fizycznej zwiększają zagrożenie stresem oksydacyjnym. W takich przypadkach zapotrzebowanie na selen wzrasta.
Warto wiedzieć, że selen jest wchłaniany w dwunastnicy. Tym samym wszelkie schorzenia, które zaburzają pracę jelit mogą przyczyniać się do niedoboru tego metalu. Choroby trzustki, osłabienie układu odpornościowego, czy mukowiscydoza, to jedne z czynników, które mogą ograniczać wchłanianie i stężenie selenu.
Z kolei niedobór tego pierwiastka, choć zdarza się stosunkowo rzadko, może mieć wiele konsekwencji, takich jak np.:
- osłabienie odporności,
- pogorszenie kondycji włosów i paznokci,
- zaburzenia jelitowe (nudności, wymioty),
- zaburzenia funkcji tarczycy,
- zwiększone ryzyko zmian nowotworowych.
Objawy przedawkowania selenu
Selen jest pierwiastkiem śladowym, dlatego utrzymanie jego odpowiedniej ilości w organizmie jest niezbędne dla zdrowia. W przypadku wątpliwości, suplementacja selenu powinna być poprzedzona konsultacją z lekarzem i badaniem, które pozwoli na określenie jego stężenia w organizmie, ponieważ w nadmiarze jest to związek toksyczny.
Maksymalna dawka dobowa selenu wynosi 300–400 µg u dorosłych i 60 µg u najmłodszych. Przedawkowanie selenu może objawiać się m.in. zawrotami głowy, bólami mięśniowymi, rumieniem na twarzy, wypadaniem włosów, czy nudnościami i wymiotami.
Selen – kiedy sięgać po tabletki?
Zapotrzebowanie na selen wzrasta u kobiet w ciąży, matek po porodzie i karmiących piersią. Poprzez wpływ na ilość jodu w tarczycy selen jest niezbędny do prawidłowego rozwoju płodu, a jego niedobór zwiększa ryzyko wad umysłowych u dziecka. Z kolei kobiety po przyjęciu dziecka na świat zwykle borykają się z zaburzeniami hormonalnymi, objawiającym się m.in. pogorszeniem kondycji skóry i włosów.
Ze względu na wymienione powody, preparaty dla kobiet w ciąży i w późniejszym okresie zwykle zawierają selen. Tabletki z tym pierwiastkiem uzupełniają dietę matki, wspierając tym samym prawidłowy rozwój dziecka w życiu płodowym lub dbają o zachowanie optymalnej równowagi mikroelementów u kobiety.
Preparatem dla kobiet po ciąży i w okresie laktacji jest np. VITAPIL® mama. Tabletki te zawierają m.in. selen. Suplementacja w tej postaci zapewnia kompleksowe wsparcie dla skóry głowy i włosów. Wzmacnia gruczoły łojowe, cebulki włosów oraz ich łodygi.
Naturalne źródła selenu w diecie
Dość dobrze przyswajany przez organizm, o niskim zapotrzebowaniu przez organizm – tak można określić selen. Właściwości tego pierwiastka są jednak na tyle ważne, że nawet minimalne niedobory mogą wiązać się z negatywnymi skutkami dla zdrowia. Metal ten nie jest wytwarzany w organizmie, a jego ilość w produktach spożywczych jest uzależniona m.in. od jego występowania w glebie, które w naszym kraju niestety jest ograniczone.
Śladowe ilości (mniej niż 1 mg w 100 g surowca) zawierają np.:
- orzechy, zwłaszcza brazylijskie;
- pestki słonecznika;
- ryby i owoce morza: makrela, dorsz, śledź, mintaj, łosoś, krewetki, tuńczyk;
- mięso drobiowe;
- podroby, wołowina;
- kiełki zbóż;
- jajka;
- czosnek, cebula;
- grzyby, np. pieczarki i borowik szlachetny.